اين طراحي و عمليات شبانه‌روزي در قالب يک حرکت جهادي براي رفع بحران آب شهرکرد در چهارمحال و بختياري به صورت ويژه اجرايي شد به گونه‌اي که رييس جمهور در نشست خبري خود در شهريورماه ۱۴۰۱ آن را يادآوري کرد و يک حرکت جهادي خواند.
طرح مساله مشکل آب شرب شهرکرد
به گزارش ايرنا، به سبب وقوع بارش‌هاي سيل‌آسا در چهارمحال و بختياري، آب چشمه کوهرنگ که از چشمه‌هاي مهم و حياتي اين استان به شمار مي‌رود از روز يکشنبه ۱۶ مرداد گل‌آلود و از مدار آبرساني خارج شد و همين موضوع سبب ايجاد تنش آبي در هفت شهر و ۳۴ روستاي اين استان شد.
با توجه به اين وضعيت، وزير نيرو، مديرعامل شرکت آب و فاضلاب به همراه تيم‌هاي تخصصي را به استان اعزام کرد تا اقدام لازم براي رفع اين مشکل انجام شود و سپس خود نيز با سفر به استان چهارمحال و بختياري از نزديک مشکلات را به صورت ميداني بررسي کرد و راهکارهاي لازم را براي رفع هرچه سريع‌تر مشکل در دستور کار قرار داد.
همچنين با فراخوان تانکرهايي از سراسر کشور حدود ۷۰ تانکر به اين استان ارسال شد و آبرساني سيار در محلات شهر انجام گرفت.
اضافه کردن ۱۷ حلقه چاه با اجراي ۲۰ کيلومتر لوله‌گذاري، توزيع آب معدني در محلات شهرکرد، نصب پکيج کاهش گل‌آلودگي، تعبيه علمک برداشت آب از چاه‌هاي کشاورزي، اتصال خطوط آبرساني موقت، کنترل کيفيت آب، آبرساني شبانه، ايجاد حوضچه ته‌نشيني، فعال‌سازي ايستگاه تعادلي و افزايش ظرفيت برداشت آب از تصفيه‌خانه سامان بخشي از فعاليت‌ها و اقداماتي است که طي روزهاي اخير براي رفع مشکل آب شرب شهرکرد انجام شد.
به عقيده کارشناشان؛ آگاهي از توزيع زماني و مکاني مولفه‌هاي منابع آب براي مشخص کردن مناطق بحراني، به منظور مديريت و برنامه‌ريزي منابع آب هر منطقه، امري اجتناب ناپذير است. همچنين براي اعمال مديريت بهينه در حوزه‌هاي آبخيز، نياز به اطلاعات جامع و کامل از روش‌هاي مديريتي و اجرايي و توزيع زماني و مکاني منابع آب است.
آب‌شناسي چهارمحال و بختياري
چهارمحال و بختياري تا دهه ۶۰ که سال‌هاي تَرسالي و پر بارشي کشور بود به عنوان يکي از مناطق تامين آب شيرين در ايران به ويژه در منطقه زاگرس مياني شناخته مي‌شد که آب رودهاي کارون، زاينده‌رود و بخشي از دز از اين استان تامين مي‌شد ولي از دهه ۸۰ به بعد و با بروز خشکسالي ، منابع آبي اين استان به شدت کاهش يافت به گونه‌اي که حتي از تامين آب شرب براي تعدادي از روستاها و شهرهاي خود نيز ناتوان شد و آب‌هاي سطحي نيز که با فرسايش بالاي خاک همراه شد، بدون برداشت از اين استان خارج مي‌شد.
علاوه‌بر کاهش آبدهي چشمه‌ها، وضعيت آبخوان‌هاي استان نيز وخيم شد و در تابستان‌هاي اين سال‌ها تعدادي از روستاها و شهرهاي استان با تنش آبي روبرو شد.
اين استان داراي ۱۰ دشت اصلي است که از اين تعداد چهار دشت شهرکرد، بروجن- فرادنبه، سفيددشت و خانميرزا ممنوعه بحراني و دشت‌هاي شلمزار،کيار، گندمان- بلداجي، جونقان- فارسان، مالخليفه و لردگان ممنوعه شده است.
افت سطح ايستابي و کسري مخزن علت اصلي ممنوعه اعلام کردن دشت‌ها بود، چنانچه دشت ممنوعه با پديده فرونشست روبرو شود آن دشت ممنوعه بحراني اعلام شده و برداشت آب در آن با محدوديت روبرو مي‌شود.
در ۲ دهه گذشته متوسط اُفت سطح ايستابي دشت‌ها در استان بين ۳۵ تا ۴۰ سانتي‌متر بود اما در سال‌هاي اخير به بيش از يک متر در سال افزايش يافته و در ۲ سال آبي اخير ميزان افت سطح ايستابي تشديد است.
بر اين اساس طي ۲ سال گذشته افت سطح ايستابي در دشت شهرکرد ۲۵۳ سانتي‌متر، در دشت شلمزار ۳۹۱ سانتي‌متر، در دشت کيار ۳۵۳ سانتي‌متر، در دشت جونقان - فارسان ۴۶۳ سانتي‌متر، در دشت سفيددشت ۲۸۹ سانتي‌متر و در دشت خانميرزا ۴۰۰ سانتي‌متر گزارش شده است که اين موضوع حکايت از آن دارد که وضعيت منابع آبي اين استان نسبت به استانهاي ديگر در وضعيت بحراني‌تري قرار دارد.
دشت خانميرزا بيشترين فرونشست را در بين دشت‌هاي استان به خود اختصاص داده است و در اين دشت يک متر فرونشست مشاهده شده است که در نوع خود يک بحران است اما از آنجا که ضخامت آبخوان‌هاي استان بين ۵۵ تا ۶۰ متر است از همين رو پديده فرونشست به وضوح فرونشستي که همانند دشت کبودرآهنگ همدان رخ داده، نيست اما ضرر و زيان آن به همان اندازه مخرب است.
فرونشست در دشت شهرکرد نيز ۲۵ تا ۳۰ سانتي‌متر مشاهده شده است که با تشديد بحران خشکسالي احتمال افزايش آن بسيار است.
تاثيرات خشکسالي بر زندگي مردم
به عقيده کارشناسان از جمله (ويل هايت،۲۰۰۰)؛ خشکسالي يکي از پديده‌هاي جدايي‌ناپذير نوسانات اقليمي است که به علت ساختار پيچيده و گستردگي اثرات، فاقد
يک تعريف جهاني پذيرفته شده است. خشکسالي نسبت به ساير مخاطرات طبيعي متفاوت است، زيرا به صورت تدريجي رخ مي‌دهد و با گذشت زمان تشديد مي‌شود و فعاليت‌هاي بشر مي‌تواند باعث تشديد اثرات اين پديده شود.
کمبود بارندگي و نوسان ديگر پارامترهاي آب و هوايي بر انواع خشکسالي و توسعۀ زماني وقوع آن‌ها مؤثر است. با افزايش تبخير و تعرق و کم شدن رطوبت خاک، در اثر تنش‌هاي وارده به گياهان زراعي و باغي خشکسالي کشاورزي به وقوع مي‌پيوندد.
تداوم اين وضعيت به‌مدت طولاني‌تر سبب کاهش آب‌هاي سطحي، جريان آب درون مخازن، درياچه‌ها و تالاب‌ها و در نتيجه خشکسالي هيدرولوژيکي مي‌شود. در هر مرحله از گسترش خشکسالي، خسارت‌هاي فراواني به بخش‌هاي مختلف اکوسيستم‌هاي زيست‌محيطي، اقتصادي و اجتماعي وارد مي‌شود.
شاخص‌هاي خشکسالي به منظور پايش و ديده‌باني وضعيت خشکسالي و بررسي اثرات کمي ناشي از آن توسعه يافته‌اند. پرکاربردترين متغير در پايش خشکسالي هواشناسي، مقدار بارش است که در شاخص‌هاي اوليه تنها پارامتر تعيين‌کننده است.
براساس نظر کارشناسان و صاحب نظران از جمله (اسلاميان و جهادي، ۲۰۱۹)، مدل زنجيره مارکف يک فرآيند تصادفي براي توصيف يک توالي از رويدادهاي احتمالي است که در آن احتمال هر رويداد فقط به حالت رويداد قبلي بستگي دارد. زنجيره مارکف در مطالعه خشکسالي در برآورد درصد زماني، احتمال وقوع و زمان ماندگاري هريک از طبقات خشکسالي به کار مي‌رود. زنجيره مارکف با استفاده از ماتريس احتمال انتقال مي‌تواند براي پيش‌بيني خشکسالي نيز به‌کار رود.
تاثير مرتبه‌هاي زنجيره مارکف بر دقت پيش‌بيني خشکسالي بر مبناي شاخص SPEI را در ۵ ايستگاه سينوپتيک با شرايط مختلف آب و هوايي بررسي و نشان دادند که مارکف مرتبه ۳، داراي بهترين نتايج پيش‌بيني است.
محقق و پژوهشگراني مانند(مقيمي و همکاران،۱۳۹۷) با استفاده از شاخص RDI و زنجيره مارکف نشان دادند که احتمال تعادل وضعيت رطوبتي دوره نرمال در دوره‌هاي پايه و پيش‌بيني، بيشترين درصد را به خود اختصاص داده است.
براساس اين داده‌ها، هنگامي‌که شرايط مطلوب، وقوع وضعيت نرمال و ترسالي باشد شاخص شدت مي‌تواند به عنوان احتمال وضعيت خشکسالي هر بازه زماني تعريف شود به عبارت ديگر مجموع احتمال وقوع خشکسالي‌ها، براساس شاخص‌هاي به دست آمده همان آسيب‌پذيري مي‌شود.
با بررسي اين مدل‌ها و همچنين اعلام مرکز خشکسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي کشور، چهارمحال و بختياري از جمله استانهاي درگير با خشکسالي طي سال‌هاي اخير بوده است.
خشکسالي 2 دهه اخير در چهارمحال و بختياري باعث شد تعدادي از روستاها که گفته مي‌شود بالاي ۲۰۰ روستا با تانکر آبرساني شود و بخشي از مناطق عشايري نيز با کمبود جدي آب شرب مواجه شدند.
شهرهاي ديگر اين استان مانند شهرکرد و روستاها و شهرهاي در مسير نيز براثر اين خشکسالي‌ها در بخش آب شرب آسيب‌پذير شدند و تنها منبع آب شرب شهرکرد به عنوان مرکز چهارمحال و بختياري چشمه کوهرنگ به عنوان تنها منبع بودن طرحهاي پيشتيبان و جايگزين بوده است.
مدل مديريت جهادي عمليات براي آبرساني شهرکرد در فصل داغ تابستان
ماه مرداد به دليل گرماي بالاي ۳۰ درجه به عنوان پر مصرف‌ترين زمان مصرف آب قلمداد مي‌شود و بيشتر نياز آبي در شهرها و روستاها همين زمان است.
درست در ميانه ماه مرداد و تابستان داغ، مشکل و بحران آب شرب شهرکرد رخ نمايي کرد و در اين زمان مديريت آب بيش از هر زمان ديگر با چالش روبرو شد.
صداي اعتراض‌هاي بخشي از مردم شهرکرد به دليل بحران آب ابتدا در فضاي مجازي و شبکه‌هاي اجتماعي شنيده شد و در يکي از روزهاي بحران آب نيز تعدادي به کف خيابان آمدند و خواسته و مطالبات خود را درباره وضعيت آب شرب مطرح کردند.
اما اين وضعيت تداوم نيافت، چرا که مسوولان و مديران همراه به مهندسان و تکنسين‌هاي پاي کار آمدند و به صورت فوري و کار سخت يا قول خود مهندسان "فورس ماژور" و "هارد شيپ" بحران آب شرب را مديريت کردند و توانستند در يک بازه زماني ۱۰ روز آن را رفع و آب شرب را به لوله‌هاي خانه مردم بازگردانند.
با وقوع بحران آب در شهرکرد؛ مدل سازماني که در چارچوب ساختاري اداري و بروکراتيک انجام مي شود و زمان‌بَر است، به يک حرکت جهادي تبديل شود و استاندار چهارمحال و بختياري به عنوان مدير ارشد استان تمامي امکانات را براي رفع اين مشکل بسيج کرد.
به عقيده کارشناسان از جمله (رضاييان، ۱۳۸۵) طراحي سازمان عبارت از فرايند انتخاب و استقرار ساختارهايي براي دستيابي به هدف‌ها و انجام رسالت سازمان است، اما در اجراي طرحهاي پدافندي آبرساني شهرکرد چهارمحال و بختياري مدل جهادي ثمر داد و اين خطوط براي مرکز استان از وجود يک بحران جلوگيري کرد.
استاندار چهارمحال و بختياري با اشاره به بروز مشکل و گل‌آلود شدن سرچشه کوهرنگ و تلاش براي اجراي طرحهاي جايگزين گفت: اتصال خط‌هاي پدافندي اضطراري براي تامين آب آشاميدني شهرکرد مصداق بارز فعاليت جهادي بوده است.
غلامعلي حيدري افزود: گل‌آلود شدن بي‌سابقه چشمه کوهرنگ و مشکلات ناشي از آن در تامين آب آشاميدني مرکز استان و شهرها و روستاهاي واقع در مسير اين چشمه کوهرنگ تا شهرکرد مشکلات جدي ايجاد کرد.
وي افزود: در همين راستا مسوولان با حضور و فعاليت جهادي نسبت به تسريع در روند اجراي امور و رفع مشکل تأمين آب آشاميدني شهرکرد وارد ميدان شدند تا مردم شيريني کار جهادي را بچشند.
حيدري پيش‌بيني نشدن خط پدافندي، نبود منابع و مخازن قابل‌توجه براي آب ذخيره کافي، فرسودگي شبکه انتقال و توزيع آب براي تامين آب آشاميدني شهرکرد را از عوامل اصلي بروز اين بحران اعلام و تصريح کرد: رفع اين مشکل در کوتاه‌ترين زمان ممکن فقط با اقدام جهادي ممکن بود.
وي يادآور شد: براساس نظر کارشناسان پروژه خط پدافندي تأمين آب آشاميدني با اين وضعيت، حجم و کيفيت نيازمند چند ماه زمان بود که تنها در مدت چند روز اجرايي شد.
استاندار چهارمحال و بختياري اظهار داشت: استفاده از چاه‌هاي کشاورزي، ورود ۱۰۰ ليتر بر ثانيه آب از مخزن سامان به شبکه شهرکرد، استفاده از آب طرحهاي عمان ساماني و فدک و طراحي تصفيه‌خانه در مدت ۴۸ ساعت با سرعت در دستور کار قرار گرفت و در اين مدت ۴۰ کيلومتر در سطح استان لوله‌گذاري و تصفيه‌خانه با ظرفيت ۴۰۰ ليتر بر ثانيه طراحي شد.
وي تلاش‌هاي روزهاي اخير براي رفع مشکل تامين آب آشاميدني شهرکرد را نمونه‌اي بارز از کارهاي جهادي براي عبور سريع از بحران دانست و گفت: پيگيري براي رفع اين مشکل از بالاترين سطح در کشور انجام شد.
حيدري به فراخوان مهندسان، تکنسين‌ها، متخصصان و پيمانکاران از سراسر کشور به‌همراه تجهيزات اشاره و تاکيد کرد: در اين مدت مديرعامل شرکت مهندسي آب و فاضلاب کشور به همراه يک گروه متخصص به مدت ۱۰ روز در شهرکرد مستقر، پنج تصفيه‌خانه فعال و ۶ هزار ميليارد ريال تجهيزات وارد استان شد.
استاندار چهارمحال و بختياري با اشاره به رفع مشکل تامين آب شرب شهرکرد گفت : چهار خط پدافندي با تلاش جهادي متخصصان در حداقل زمان براي تامين آب شرب اين شهر اجرا شد.
حيدري با بيان اينکه اجراي اين تعداد طرح در حالت عادي چهار ماه طول مي‌کشيد اما در مدت ۱۰ روز با تلاش جهادي انجام شد،افزود: در حال حاضر آب شرب در شهرکرد و ديگر شهرها و روستاهاي در مسير خط انتقال آب کوهرنگ به شهرکرد در وضعيت پايدار قرار دارد و در تمامي نقاط شهر آب وصل شده است.
استاندار چهارمحال و بختياري با قدرداني از صبوري و همراهي مردم شهرکرد، تصريح کرد: مردم در مدت ۱۰ روز گذشته با سختي بسياري روبرو شدند اما صبوري کردند و از سوي ديگر قدردان همراهي کشاورزان به واسطه در اختيار گذاشتن چاه‌هاي کشاورزي خود هستيم.
حيدري با بيان اينکه براي اجراي چهار خط پدافندي انتقال آب به شهرکرد ۱۰ روز تلاش شبانه‌روزي در سه شيفت کاري از سوي متخصصان بومي و ساير استانهاي کشور انجام شد، خاطرنشان کرد: اين در حالي است که در حالت عادي بايد ماه‌ها زمان براي اجراي اين خطوط اختصاص داده مي‌شد.
وي خاطرنشان کرد: انتقال آب از تصفيه‌خانه سامان، اجراي طرحهاي عمان ساماني و فدک و انتقال آب از چاه‌هاي کشاورزي و لوله‌گذاري به متراژ قابل توجه از جمله خطوط پدافندي انتقال آب به شهرکرد است.
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي چهارمحال و بختياري با اشاره به اجراي طرحهاي اضطراري آبرساني به شهرکرد گفت: کمبود آب شرب شهرکرد برطرف شد و در وضعيت پايدار قرار گرفت.
فردوس کريمي در گفت‌وگو با خبرنگار ايرنا افزود: با گل‌آلود شدن آب چشمه کوهرنگ که حدود ۴۰۰ ليتر بر ثانيه آب از اين طريق به مدار شهرکرد وارد مي‌شد با چالش جدي تامين آب شرب روبرو شديم و بلافاصله با همکاري وزارت نيرو و اعزام گروههاي متخصص از استانهاي ديگر اجراي طرحهاي اضطراري در دستور کار قرار گرفت.
وي ادامه داد: يکي از طرحهاي اضطراري افزايش ۲ برابري انتقال آب از تصفيه‌خانه سامان بود که بخشي از کمبود آب شرب از اين طريق تامين شد.
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي چهارمحال و بختياري، استفاده از آب‌هاي سطحي غرب سامان در قالب طرح عمان ساماني را دومين خط اضطراري انتقال آب به شهرکرد اعلام کرد و گفت: براي انتقال آب از طرح عمان که کاربري کشاورزي داشت، تصفيه‌خانه ايجاد و ظرف ۴۸ ساعت تجهيزات لازم نصب شد و حدود ۲ کيلومتر لوله‌گذاري انجام گرفت که از اين خط نيز بين ۸۰ تا ۱۲۰ ليتر آب شرب به شهرکرد انتقال داده شد.
کريمي همچنين از اجراي طرح فدک سومين طرح اضطراري انتقال آب به شهرکرد خبر داد و گفت: اين طرح نيز که کاربري کشاورزي دارد در شمال استان واقع شده است و فرايند تصفيه روي آب انتقالي در تصفيه‌خانه مرکزي بن انجام و وارد آب مدار شد اما به سبب مسافت ۷۰ کيلومتري تا شهرکرد، قطر زياد لوله‌ها و دبي کم آب، تا آب رها شده به شهرکرد برسد ۲ روز زمان مي‌برد.
وي احداث ايستگاه پمپاژ آب در منطقه منظريه شهرکرد را از ديگر اقدامات انجام شده براي رفع مشکل آب شرب اين شهر عنوان کرد و افزود: آبي که از سامان به اين منطقه انتقال داده مي‌شد توان انتقال به مخازن را نداشت از همين رو ايستگاه پمپاژ احداث و مشکل آب شرب اين منطقه نيز برطرف شد.
مديرعامل شرکت آب منطقه‌اي چهارمحال و بختياري بيان داشت: علاوه‌بر اجراي اين طرحهاي اضطراري، تعدادي چاه از بخش کشاورزي، فرودگاه و شهرداري نيز اجاره و وارد مدار شد و توانست بخش ديگري از کمبود آب شرب را جبران کند.